Ebri Ne Demektir?

Ustaların ve aslına uygun olarak yapılmış Geleneksek Türk Ebrusu eserlerine bakıldığında buluta benzeyen renk kümelerine rastlanır. Ebri Farsça bulutumsu, bulut gibi anlamını taşımaktadır. Ancak ebru kelimesi daha ahenkli bulunduğundan zaman içinde Ebru şeklinde telafuz edilmeye başlanmıştır.

Ebrulu kağıtlarda kaşa benzeyen görüntülere de rastlandığından Farsça’da kaş anlamına gelen ebru kelimesinin bilhassa kullanıldığını kabul edenler de vardır. Ancak Şemseddin Sami Bey Kaamus-ı Türki isimli büyük lugatında kaş manasına gelen ebru için ayrı bir madde açtıktan sonra konumuz olan ebru’yu diğer bir madde halinde şöyle izah eder.

Ebru kağıdında bulut (ebr) ve kaş (ebru) gibi görünen şekiller, Mustafa Düzgünman eseri

EBRU: (Aslı Farsça Ebri = bulut renginde ve daha doğrusu Çağatayca Ebre = Roba (elbise) yüzü, kürk kabı. Hare gibi dalgalı ve damarlı kumaş, kağıt vb. (isim) Cüz ve defter kabı yapmak için kullanılan renkli kağıt. (sayfa 65)

Ayrıca ebru kelimesinin asıl olarak Ab-ru’dan geldiğini, bunun ise Fars dili kaidesinde bir kurala göre yüzsuyu, başka bir kurala göre ise suyüzü manasını taşıdığı, ama bu sanatın su üstünde icra edildiğinden yüzsuyu anlamı yerine suyüzü anlamına geldiğini söyleyenler de vardır¹.

Sonuç olarak yazma olsun, basılı olsun eski kaynak eserlerde, kelimenin daima ebri şeklinde geçmesi bu sonuncu iddiayı doğrulamadığı gibi bulutumsu kelimesine de ağırlık kazandırmaktadır. Üstad Necmeddin Okyay’da bu kelimeyi ebri söyleyişiyle kullanırdı.

Kağıt üzerinde mermerdekine benzer damarlar görüldüğü için, Avrupalılar ebru kağıdına mermer kağıdı (= papier marbre, marmor papier, marbled paper…) demeyi tercih etmişler, Arap aleminde ise varaku’l-mücezza (=damarlı kağıt) olarak tanınmıştır.

¹ Bkz. Medeniyet Aleminde Yazı ve İslam Medeniyetinde Kalem Güzeli, Mahmud Bedreddin Yazır, sayfa 194.
*Bu makalenin yazılmasında Sn. Uğur Derman’ın Türk Sanatında Ebru isimli eserinden faydalanılmıştır. (Ak Yayınları, Nisan 1977)